فساد در سایه ارز نیمایی؛ کاغذ وارد نشد، اما سود‌ها تقسیم شد/ فساد عظیم در صنعت کاغذ چگونه شکل گرفت؟

اقتصاد۲۴- بحران کمبود کاغذ در ایران به یکی از مسائل جدی و پرچالش در حوزه فرهنگ تبدیل شده است. تأمین کاغذ برای روزنامه‌ها، مجله‌ها وکتاب‌های درسی با اختلال مواجه شده و بسیاری از فعالان این حوزه با کاهش شدید تولید یا توقف کامل فعالیت روبه‌رو شده‌اند.

بسیاری از روزنامه‌ها از جمله شرق برای مدتی انتشار نسخه چاپی خود را به دلیل نبود کاغذ متوقف کردند. برخی از مجله‌ها از جمله اندیشه پویا هم با مشکل تأمین کاغذ مواجه شده و اعلام کرده است که حتی با پرداخت قیمت‌های بالا نیز قادر به تهیه کاغذ نیستند.

بحران کمبود کاغذ، بی‌سروصدا، اما عمیق، در حال بلعیدن حوزه فرهنگ کشور است. در حالی که بسیاری از صنایع با چالش‌های اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بحران کاغذ به‌طور خاص، قلب تپنده‌ نشر و رسانه‌های مکتوب را نشانه گرفته و آن را در آستانه ایست کامل قرار داده است.

قیمت کاغذ در بازار آزاد طی ماه‌های گذشته رشد چشمگیری داشته است. طبق گزارش آسیانیوز، قیمت هر کیلوگرم کاغذ چاپ و تحریر به بیش از ۶۰ هزار تومان رسیده که نسبت به سال‌های گذشته افزایش چندبرابری را نشان می‌دهد. این افزایش قیمت، در کنار توقف واردات به دلیل عدم تخصیص ارز از سوی دولت، موجب شده تا بازار کاغذ با بی‌ثباتی شدید مواجه شود.

کاغذ را از فهرست کالاهای اساسی خارج و واردات را آزاد کنید 

از سوی دیگر تولید داخلی کاغذ به دلیل محدودیت‌های زیرساختی و نبود صرفه اقتصادی، پاسخگوی نیاز کشور نیست و واردات نیز با موانعی مانند کمبود ارز، مشکلات ثبت سفارش و تحریم‌های بانکی مواجه است. این در حالی است که نیاز سالانه کشور به کاغذ چاپ و تحریر حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ هزار تن برآورد می‌شود، در حالی که ظرفیت تولید داخلی تنها بخش اندکی از این نیاز را پوشش می‌دهد.

سید عباس حسینی نیک، بازرس قانونی اتحادیه ناشران در پاسخ به اینکه بحران کمبود کاغذ به دلیل وجود مافیاست یا عدم تخصیص ارز از سوی دولت؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «به نظرم بحث عدم تخصیص ارز بیشتر مطرح است. کاغذ جزو کالا‌هایی است که از قدیم شرایط ویژه‌ای داشته است؛ ارز ۴۲۰۰ تومانی و بعد ارز نیمایی به آن تعلق گرفته است. شاید در شرایط موجود که دولت با کمبود ذخایر ارزی مواجه است، بهتر این باشد که کاغذ را مانند کالا‌های دیگر لحاظ کند و ارزی غیر از ارز کالا‌های اساسی تخصیص دهد و واردات را آزاد کند. اگر این امر محقق شود، هم وفور واردات کاغذ را خواهیم داشت و هم قیمت متعادل می‌شود. اینگونه نگه داشتن کاغذ در وضعیت کالای اساسی و عدم تخصیص ارز، آفتی برای این صنعت است. به نظر من باید مانند بقیه کالا‌ها وارداتش را آزاد کنند تا وفور کاغذ داشته باشیم.»

وی همچنین درباره اثر قیمتی واردات آزاد کاغذ بیان کرد: «قیمت را عرضه و تقاضا تعیین می‌کند. همین الان قیمت کاغذ ۷۰ گرمی آپریل مشکی با کاغذ ۶۰ گرمی چینی برابری می‌کند. در حالی که قیمت کاغذ ۶۰ گرمی، فارغ از کیفیت، اما به دلیل وزنش باید کمتر باشد، اما به دلیل اینکه مصرف کاغذ ۷۰ گرمی آپریل بیشتر بوده، قیمتشان یک اندازه شده است. وقتی عرضه کاغذ ۶۰ گرمی کم می‌شود، قیمتش بالاتر می‌رود و اندازه گران‌ترین قیمت کاغذ بازار یعنی ۷۰ گرمی آپریل مشکی می‌شود؛ بنابراین در این وضعیت هم دولت نمی‌تواند ارزش را تامین کند و هم تسهیل در عرضه ایجاب می‌کند که دولت، کاغذ را از دسته کالا‌های اساسی خارج کند، اجازه واردات دهد و به واردکننده دلار تخصیص دهد.»

این فعال حوزه نشر در پاسخ به اینکه آیا تولیدات داخلی در شرایط کنونی می‌تواند پاسخگو باشد، گفت: «به هیچ وجه! اساسا کاغذ کالای استراتژیکی نیست که در داخل تولید کنیم. الان مهم‌ترین مصرف کاغذ برای کتاب است که در شرایط بحرانی کتاب الکترونیکی می‌تواند جایگزین شود. تیراژ روزنامه‌ها و مجلات هم پایین آمده و آنها هم می‌توانند نسخه الکترونیکی خود را منتشر کنند. جدا از این بحث، اقلیم کشور ما همانطور که در کتب ابتدایی به ما آموخته‌اند، ایران کشور گرم و نیمه خشک است؛ بنابراین امکان اینکه مواد اولیه کاغذ را داشته باشیم، وجود ندارد. ما جنگل یا آخال و تفاله نیشکر را به آن اندازه نداریم و با این کمبود آب کشاورزی، کشتی صورت نمی‌گیرد تا مواد اولیه کاغذ تامین شود.»

حسینی نیک ادامه داد: «مانند تمام کشور‌های دنیا یک مزیت‌هایی داریم و یک امکاناتی را نداریم تا تولید کنیم. اینکه خمیر کاغذ وارد و آن را تبدیل به کاغذ کنیم، اقدام غلطی است چراکه باز هم وابستگی به خارج است و همچنین دستگاه‌هایی که این خمیر را تبدیل به کاغذ می‌کنند، تکنولوژی بالایی دارند که به دلیل تحریم و عدم بودجه، امکانش را نداریم؛ بنابراین یا باید کاغذ رول وارد کنیم و با دستگاه تبدیل به A۴ کنیم که اشکالی ندارد، اما اینکه تولید و تولیدکننده‌ای داشته باشیم و در این وضعیت کمبود منابع ارزی، ارز نیمایی به کاغذ رول اختصاص دهیم و تبدیل به A۴ و آن را با دلار آزاد به کشور‌هایی مانند عراق و افغانستان کنیم، جز رانت به تولیدکننده، فایده دیگری برای کشور ندارد.»

بیشتر بخوانید: حذف ارز نیمایی به نفع مردم تمام می‌شود یا کاسبان وضع موجود؟/ تورم ناشی از حذف ارز دولتی به نفع کیست؟

وی ضمن تاکید بر اینکه واردات کاغذ باید آزاد شود تا بساط این سوءاستفاده‌ها برچیده شود، گفت: «اینکه کاغذ رول را با ارز نیمایی وارد کنند، تبدیل به A۴ شود و بعد آن را به قیمت ارز آزاد صادر کنند، هیچ نفعی ندارد. آیا کاغذی که در بازار است به قیمت ارز نیمایی محاسبه می‌شود؟ قطعا خیر. اینکه شرکت‌های بسته بندی فاکتور‌های صوری می‌دهند که با ارز نیمایی کاغذ را به نماینده خودشان در اصفهان، کرمان و یزد می‌فروشند، کافی نیست، چراکه نماینده‌ها همان شرکت‌های تولیدکننده هستند و مهم این است که به دست مردم با چه قیمتی می‌رسد. به باور من دولت باید ارز و واردات کاغذ را آزاد کند تا بساط سوءاستفاده جمع شود.»

فساد عظیم در صنعت کاغذ با ارز نیمایی شکل گرفته است

حسینی نیک در پاسخ به اینکه کاغذ‌هایی که در یک سال گذشته وارد شده‌اند، در کدام انبار‌ها هستند که عرضه نمی‌شوند؟ گفت: «اقتصاد دستوری نیست. همه فساد‌ها برای ارز‌های نیمایی است. وقتی آزاد بگذارید و همه اتحادیه‌ها، انجمن ناشران، تعاونی مطبوعات و... بتوانند سرمایه‌گذاری و کاغذ وارد کنند، آن کسی که کاغذ‌ها را در انبارهایش قایم کرده است هم به بازار عرضه می‌کند. اینها همه به فسادی که ارز نیمایی در حوزه واردات کاغذ و تخصیص ارز به وجود آورد، بازمی‌گردد. من در ۳۵ سالی که در حوزه نشر فعالیت می‌کنم، هرگز شاهد چنین حجمی از فساد نبودم. هنوز که هنوز است افرادی هستند که ارز نیمایی گرفته‌اند ولی کاغذی وارد نکرده‌اند. از بزرگ و کوچک، وابستگان به دولت و مقامات امنیتی و نظامی و... در میان آنها هستند. همه اینها مال این است که ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی دادند، اما ناشر کتابش را بر مبنای همان ارز قیمت‌گذاری نکرد.»

بازرس قانونی اتحادیه ناشران ادامه داد: «من از سال ۹۳ تاکنون ناشر اول کشور هستم و ۲ هزار بند بیشتر کاغذ نگرفته‌ام، اما ۵۰ هزار بند‌هایی که به ناشران دادند، آیا آنها کتاب‌هایشان را بر مبنای ارز ۴۲۰۰ تومانی قیمت گذاشتند؟ چه دلیلی دارد دولت این سود را به جیب ناشر بریزد؟ به باور من که دلیلش واضح است؛ چون آنها سوگولی هستند! این سرمایه ملی است و مصرف کننده و عموم جامعه مهم هستند. اگر تصمیمات دولت منجر به رفاه عمومی شود، مقبول و در غیر این صورت باطل است. دلیل ندارد به من ناشر کاغذ با ارز نیمایی بدهید ولی به قیمت دلار ۱۰۰ هزار تومانی قیمت‌گذاری کنم.»

حسینی نیک در پایان با اشاره به فساد‌هایی که در صنعت کاغذ صورت می‌گیرد، گفت: «یکی از فساد‌های عظیم در کاغذ A۴ است که با ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی وارد و با ارز آزاد صادر می‌کنند. بعد هم تشویق می‌شوند که صادرات داشته‌اند. چرا دولت این چیز‌های ساده و ابتدایی را نمی‌فهمد؟ باند‌هایی از مدیران دولتی، اتحادیه‌ها، انجمن‌ها، مدیران بخش خصوصی، صاحبان کارخانه و... در این حوزه فعالیت دارند که از این وضعیت سود می‌برند. به عنوان یک ناشر قدیمی که دکترای حقوق دارم، توصیه می‌کنم که همان ارزی که به کالا‌های غیراساسی می‌دهند را به کاغذ اختصاص و اجازه دهند واردکننده با همان سرعت و سهولت کاغذ را وارد کند.»