نسخه پیامبر(ص) برای امروز؛ از خودسازی فردی تا اصلاح اجتماعی

باشگاه خبرنگاران جوان - امروز ۲۸ صفر سالروز رحلت پیامبر عظیم الشان اسلام است. یکی از پرسش‌های بنیادین در اندیشه اسلامی، بازخوانی مأموریت‌های معصومان در نسبت با شرایط زمانه است. هر امام معصوم، متناسب با مقتضیات دوران خود، بر شاخصه‌ای ممتاز تمرکز داشته است: از شکوفایی علوم در عصر امامان باقر و صادق علیهماالسلام گرفته تا پیوند دعا و حیات اجتماعی در سیره امام سجاد علیه‌السلام و ابتکار میثاق اجتماعی پیامبر در مدینه. امروز، جهان اسلام در میانه دو چالش عمیق قرار دارد: تهدید تفرقه در سایه جنگ روایت‌ها و عملیات روانی رسانه‌ای، و بحران معنویت در بستر فردگرایی و مصرف‌زدگی مدرن. در چنین شرایطی، آموزه‌های نبوی و علوی، نقشه راهی روشن برای وحدت و بازسازی معنویت در اختیار امت قرار می‌دهند؛ نقشه‌ای که از یک سو پرچم وحدت را بر بام رسانه‌ها می‌افرازد، و از سوی دیگر، دل‌ها را به یاد خدا و خدمت به خلق پیوند می‌زند.

بر همین اساس با حجت الاسلام رضا غلامی قائم مقام بنیاد هدایت به گفت‌و‌گو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم می‌شود:

یکی از پرسش‌های مهم در حوزه اندیشه اسلامی این است که اگر امروز ما در عصر حضور پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله یا یکی از ائمه معصومین علیهم‌السلام می‌زیستیم، ایشان چه اولویت‌هایی را برای جامعه اسلامی در نظر می‌گرفتند؟

مرور سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام نشان می‌دهد که هر امام معصوم در عصر خود، متناسب با شرایط زمانه، رویکرد و شاخصه‌ای برجسته داشته است. به عنوان نمونه، شکوفایی علوم اسلامی در دوره امامان باقر و صادق علیهماالسلام، دوران طلایی علم و دانش در عصر امام رضا علیه‌السلام، شکل‌گیری و گسترش شبکه وکالت از زمان امام کاظم علیه‌السلام و استمرار آن تا عصر امام هادی علیه‌السلام، و نیز رویکرد دعایی و مناجاتی امام سجاد علیه‌السلام در قالب صحیفه سجادیه، همگی از ویژگی‌های ممتاز هر دوره به‌شمار می‌رفت.

با این نگاه، اگر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله یا سایر معصومان امروز در میان ما بودند، احتمالاً برای تحقق وحدت امت اسلامی، به‌ویژه در عصر شبکه‌های اجتماعی، متاورس و فضای سایبری، راهکار‌هایی روشن ارائه می‌دادند. در این زمینه، آیه شریفه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعًا وَ لا تَفَرَّقُوا» (آل عمران، ۱۰۳)، می‌تواند شاه‌بیت راهبردی و محور وحدت باشد؛ یعنی اعتصام به ریسمان محکم الهی و پرهیز از تفرقه و پراکندگی در امت. بر همین اساس، می‌توان دو محور اصلی را در نگاه حضرات معصومین برای شرایط امروز استنباط کرد: نخست گفتمان‌سازی وحدت با بهره‌گیری از رسانه است.

رسانه در روزگار کنونی یکی از قوی‌ترین ابزار‌های ارتباطات اجتماعی و حتی جهانی میان ملت‌ها و دولت‌هاست. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در مدینه با جامعه‌ای چندقومیتی و چنددینی روبه‌رو بودند که در آن منافقان، یهودیان و مسلمانان حضور داشتند. ایشان با میثاق مدینه این جامعه متنوع را متحد ساختند.

امروز نیز ظرفیت رسانه و شبکه‌های اجتماعی برای گفتمان‌سازی وحدت حول محور اخوت اسلامی فرصتی ارزشمند به‌شمار می‌آید. همان‌گونه که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کردند: دشمن می‌خواهد جنگ شیعه و سنی را در فضای رسانه‌ای شعله‌ور کند. اگر پیامبر اکرم امروز حضور داشتند، بی‌تردید پرچم وحدت امت اسلامی را در همین میدان رسانه برافراشته می‌کردند.

دیگر راهبرد ضروری برای این فضا، مقابله جدی با شایعه‌پراکنی و فتنه‌انگیزی رسانه‌ای است. آیه شریفه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» (حجرات) صریحاً بر ضرورت دقت و بررسی در برابر شایعات، تحریف‌ها و شیطنت‌های رسانه‌ای تأکید دارد. در فضای مجازی امروز، این پیام قرآنی بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است.

امت اسلامی باید با ارتقای سواد رسانه‌ای، از بازنشر و انتشار شتاب‌زده مطالب بدون تحقیق بپرهیزد و در برابر طراحی دشمن هوشیارانه موضع‌گیری کند. چنان‌که حضرت امام خمینی معتقد بودند که دشمنان اسلام می‌خواهند ما را به جان هم بیندازند تا اسلام را نابود کنند. وحدت رمز بقای امت اسلامی است.

در عصر مدرنیته که با بحران معنویت روبه‌روست کدام بخش از سیره و سبک زندگی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌تواند برای جوانان امروز نسخه‌ای شفابخش باشد و آنان را با سیره و سنت نبوی آشنا ساخته، همراه کند و در این فضای پرشتاب دنیای جدید، زمینه انس، ارتباط و لذت معنوی بیشتر با خداوند متعال را فراهم آورد؟

بحران معنویت در جهان امروز عمدتاً ناشی از غلبه لذت‌گرایی، فردگرایی و مصرف‌زدگی (اشرافی‌گری) است که بخشی از مبانی فکری تمدن غرب به شمار می‌رود. این سه رویکرد اصلی، ویژگی‌های برجسته تمدن غرب به‌شمار می‌آیند. اگر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در این عصر حضور می‌داشتند، به گمان می‌توانستند دو راهبرد اصلی را پیش گیرند نخست خودسازی فردی و دیگر اصلاح اجتماعی است.

در حوزه خودسازی و آرامش درونی، قرآن کریم نسخه‌ای روشن عرضه کرده است: «ألا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القلوبُ»؛ یاد خدا و پیوند قلبی پیوسته با خالق هستی از مسیر نماز، انس با قرآن و توجه قلبی به خداوند، می‌تواند آرامش‌بخش جان باشد و انسان را در برابر جاذبه‌های ظاهری و زرق‌وبرق دنیای مدرن بیمه کند. این نسخه برای نسل جوانی که امروز در معرض بمباران اطلاعات و شبهات در فضای حقیقی و مجازی است، به‌ویژه بازگشت به تهجّد، توجه به نماز (به‌خصوص نماز اول‌وقت)، تلاوت و انس با قرآن، و بهره‌گیری از ادعیه و مناجات اهل‌بیت علیهم‌السلام به‌خصوص صحیفه سجادیه راهکاری کارآمد برای آرامش و تمرکز روحی جامعه خواهد بود.

رهبرانقلاب در این باره تعبیر قابل‌توجهی دارند: جوان امروز اگر می‌خواهد از گرداب معنویت‌زدایی نجات پیدا کند، به سیره پیامبر بنگرد؛ ساده‌زیستی، عبادت و کار برای خدا سه ستون سبک زندگی نبوی است.» بدین معنا که جوان باید این سه ستون را یعنی ساده‌زیستی، عبادت، و تلاش با نیت الهی سرلوحه زندگی خود قرار دهد تا بتواند در عصر مدرنیته راه را به‌سوی مقصود بیابد.

منبع: مهر