پارادوکس نظام سلامت ایران

اقتصاد۲۴- مشکلات پرستاران با خودکار قرمز نوشته شد و روی میز مجلس قرار گرفت؛ مشکلاتی که توازن میان فارغ‌التحصیلان رشته پرستاری و جذب نیرو را بر هم زده است.

بررسی مشکلات ریشه‌ای پرستاران از هفت الی هشت ماه گذشته در دستورکار دولت قرار گرفت. حالا جلساتی برای رفع این مشکلات برگزار می‌شود. در این میان از چند سال گذشته رشد مهاجرت پرستاران در برابر کمبود نیرو در بیمارستان‌ها مشکلات را برجسته کرده است. در این خصوص مدیرکل سازمان نظام پرستاری از بخش‌های مهم بیمارستان‌ها صحبت می‌کند که تعطیل باقی مانده؛ دلیل این مساله هم نبود امکانات یا تجهیز نشدن آن بخش نیست؛ این تصویری است که کمبود پرستار را نشان می‌دهد.

کمبود پرستار یا بحران سیاست‌گذاری؟

«خیلی خوابم می‌آید. بعدا صحبت کنیم؟» این پاسخ فائزه، یکی از پرستاران، به پرسش خبرنگار فرارو درباره سختی کار آنان بود. او بعدتر توضیح داد: «من به جای دو پرستار کار می‌کنم. اگر یکی از بچه‌ها مرخصی باشد، ممکن است مجبور شویم به جای سه نفر کار کنیم. اینها اضافه‌کاری است، اما حقوقی که دریافت می‌کنیم با حجم کار قابل مقایسه نیست. واقعا پرسنل کم است!»

اظهارات فائزه توسط معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز تایید شد؛ او از کمبود ۱۰۰ هزار پرستار در کشور سخن گفت. این موضوع پرسشی مهم ایجاد می‌کند: آیا کشور واقعا با کمبود پرستار مواجه است؟ پاسخ به این پرسش پارادوکس جالبی دارد؛ ایران سالیانه ۱۵ هزار فارغ‌التحصیل پرستاری تحویل جامعه می‌دهد، اما همچنان کمبود نیرو احساس می‌شود.

«م»، فارغ‌التحصیل پرستاری سال ۱۴۰۲، هنوز نتوانسته جذب بیمارستان‌های دولتی یا خصوصی شود و مجبور است در مراکز درمانی کوچک، بخش تزریقات یا منشی‌گری کار کند. او گفت: «هر جا که فکر کنید رزومه فرستادم. قابل درک نیست که دوست دوران دانشجویی‌ام دو شیفته کار کند و نتوانیم حتی یک روز در ماه برای ملاقات وقت بگذاریم، اما من بیکار باشم.» عباس عبادی نیز در این زمینه اظهار کرد: «هم کمبود داریم، هم پرستار بیکار».

اما آیا مشکل تنها به جذب پرستار مربوط است؟ فائزه گفت: «به برخی از دوستان دوران دانشگاهم پیشنهاد دادم برای کار به بیمارستان ما بیایند، اما وقتی رقم حقوق دریافتی من را فهمیدند، ترجیح دادند در خانه یا مراکز درمانی کوچک بمانند.» برخی تحلیلگران نیز معتقدند باید جاذبه لازم برای ماندگاری و جذب پرستاران فراهم شود. در همین راستا، فرمول دریافت اضافه‌کار پرستاران تغییر کرده و دریافتی اضافه‌کار آنان اکنون ۲.۵ برابر شده است، اما تصویر نهایی وضعیت همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.

نگه‌داشت پرستار؛ معیشت، فرسودگی و مهاجرت

در بررسی کلان‌تر، فارغ از میزان ورودی پرستاران به جامعه پزشکی ایران به شکل سالیانه، مشکل نگه‌داشت پرستاران به ویژه در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران است. فائزه، در این خصوص گفت: «حقوق من کفاف اجاره خانه را هم نمی‌دهد. خیلی وقت‌ها فکر می‌کنم کار کردن در شهر‌های کوچک یا مراکز درمانی خصوصی بهتر است.» این گفته تصویری از واقعیت معیشتی پرستاران در شهر‌های بزرگ ارائه می‌دهد؛ شرایط زندگی پرهزینه و درآمد محدود، انگیزه ادامه کار را کاهش داده است. در این خصوص معاون پرستاری وزارت بهداشت گفت: «شرایط پرداخت در استان‌های تهران و اردبیل به نحوی است که میزان دریافتی پرستاران در این دو استان با یکدیگر چندان تفاوتی ندارد، اما آیا هزینه‌های زندگی در این دو استان یکسان است؟»

علاوه بر مشکلات مالی، فرسودگی شغلی یکی از چالش‌های جدی این حرفه است. پرستاران با فشار کاری بالا، ساعات اضافه‌کاری طولانی و مسئولیت‌های سنگین مواجه‌اند. ترانه، یکی از همراهان بیماران مراجعه کننده به یک بیمارستان دولتی در انتقاد به رفتار پرستار‌های این بیمارستان گفت: «درست است که آنها انقدر بیمار دیده‌اند که نسبت به درد آنها همدردی کمتری دارند، اما این بیمار عزیز ماست. نمی‌توانیم برخورد نامناسب پرستار با بیمارمان یا حتی خودمان را تحمل کنیم.» از طرفی دیگر نمی‌توان فشار کاری پرستاران را نادیده گرفت. در این خصوص دبیر کل خانه پرستاران گفت: «همیشه گفتیم که فشار کار بالا باعث شده بسیاری از پرستاران از شغلشان فراری باشند. بسیاری از آنها تصمیم به مهاجرت می‌گیرند به‌طوری‌که سالانه حدود سه تا چهار هزار نفر شغل خود را ترک می‌کنند. برخی نیز به خانه‌نشینی روی می‌آورند».

در مورد مساله مهاجرت، جذابیت‌های مالی و رفاهی در خارج از کشور، همراه با فرسودگی شغلی و مشکلات معیشتی در داخل، باعث شده برخی نیرو‌های حرفه‌ای به دنبال فرصت‌های شغلی در خارج از کشور باشند. رئیس کل سازمان پرستاری کشور در این خصوص گفت: «در مقطعی برخی کشور‌ها در‌ها را باز کردند و با فراخوان توانستند تعداد زیادی از پرستاران را جذب کنند؛ اما اکنون این درخواست‌ها محدود شده است.»

این مسئله نشان می‌دهد نحوه مدیریت، انگیزه‌بخشی و شرایط کاری، تعیین‌کننده ماندگاری پرستاران است. نتیجه این شرایط تصویری از حرفه‌ای پرچالش ارائه می‌دهد؛ پرستارانی که با وجود اهمیت بالای نقششان در نظام سلامت، همچنان در معرض مشکلات مالی و روانی قرار دارند و آینده حرفه پرستاری به توانایی ایجاد انگیزه و فراهم کردن شرایط مناسب برای نگه‌داشت آن‌ها بستگی دارد. 

بیشتر بخوانید: آیا توقف مهاجرت پرستاران ایرانی صحت دارد؟

پرستاران در محیط کاری خود با یک نابرابری دیگر نیز روبه‌رو هستند. منافع سطوح مدیریتی در بیمارستان‌ها در تعارض با پرستارهاست. دبیر کل خانه پرستار در این خصوص گفت: «دنیا سالهاست از این نحوه مدیریت گذشته است و این اختلاف پرداخت در هیچ جایی وجود ندارد.» در کنار این نابرابری برخورد نامناسب این سطوح با پرستاران نیز قابل توجه است که به باور برخی در بیمارستان‌های خصوصی پررنگ‌تر است.

لایحه و وعده‌ها؛ چه چیزی تغییر می‌کند؟

در مواجهه با بحران کمبود و فرسودگی پرستاران، پیش‌نویس لایحه‌ای ارائه شده است که هدف آن ایجاد ساختار‌های حمایتی و قانونی برای پرستاران است. رئیس کل سازمان نظام پرستاری کشور در مورد پیش‌نویس این لایحه که به مجلس ارائه شده است گفت: «استانداردسازی تعداد پرستار، الزام استخدام و نحوه بازنشستگی آنها» مطرح است. در این میان کارشناسان معتقدند اگر این لایحه به تصویب برسد و به درستی اجرا شود، می‌تواند نقطه‌عطفی در بهبود شرایط کاری پرستاران باشد.

با این حال، تحقق این وعده‌ها به چند عامل حیاتی وابسته است: تأمین منابع مالی کافی، تسهیل روند جذب پرستاران و سرعت‌بخشی به تصویب قانونی. حتی با وجود اقدامات اولیه مانند به‌روزرسانی تعرفه‌گذاری خدمات درمانی و کاهش معوقات پرستاران که می‌تواند بهبود نسبی درآمد آنها را به همراه داشته باشد، برخی از کارشناسان بر این باورند که این اقدامات کوتاه‌مدت و ناکافی است. پرستاران نیز نسبت به وعده‌ها محتاط هستند.

فائزه، پس از شنیدن این خبر گفت: «این طرح‌ها امیدوارکننده است، اما تا وقتی اجرایی نشوند و منابع کافی برای آنها تخصیص پیدا نکند، فقط روی کاغذ باقی می‌مانند.» واقعیت این است که موفقیت لایحه و تغییر واقعی در شرایط پرستاران، تنها با حمایت بلندمدت، مدیریت دقیق و ایجاد انگیزه برای ماندگاری نیرو‌ها امکان‌پذیر خواهد بود آن هم در دوره‌ای که نیاز کشور به پرستاران به گفته مسئولان پررنگ شده است.

با توجه به اینکه مسئله مهاجرت پرستاران کمتر جدی گرفته می‌شد، باید تصویر شهر بدون پرستار را نیز در نظر گرفت. اگر به روز‌های کرونا نگاهی انداخته شود اهمیت نقش آنان در جامعه پررنگ‌تر خواهد شد. به بیانی اگر روند خاموش ماندن بخش‌های متفاوت بیمارستان ادامه داشته باشد، به گفته یک کارشناس اورژانس‌ها با صف‌های طولانی مواجه می‌شوند، تخت‌های مراقبت ویژه کاهش می‌یابد و بیماران برای دریافت خدمات اولیه مجبور به انتظار طولانی خواهند شد. در چنین شرایطی، فشار کاری بر پرستاران باقی‌مانده افزایش می‌یابد و کیفیت خدمات درمانی تحت تاثیر کمبود نیروی انسانی قرار می‌گیرد. شهری که در آن پرستار کافی وجود نداشته باشد، شهری است که دسترسی مردم به مراقبت‌های پزشکی محدود و کند می‌شود و بخش‌های حیاتی نظام درمانی با ریسک تعطیلی مواجه خواهند بود.

منبع: فرارو