چرایی اختلافات آماری در گزارش‌های بانک مرکزی و مرکز آمار/ دولت‌ها فشار می‌آورند که GDP مثبت‌تر گزارش شود

دلیل تفاوت‌های آماری در مهم‌ترین آمار‌های اقتصادی در ایران

محمود جامساز با اشاره به این نکته که «در شرایطی که این آمار بدون تردید باید یکی از مهم‌ترین آمار‌هایی باشد که در سطح کشور و حتی جهان مطرح شده و جایگاه واقعی اقتصاد را در رده‌بندی موسسه‌های اعتبارسنجی دنیا مشخص کند، اما چنین نیست» به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «مغایرت آماری به معنای تفاوت یا ناسازگاری بین داده‌ها و آمار‌های مختلف درباره یک موضوع مشخص است. برای مثال، دو سازمان یا نهاد دولتی ممکن است آمار‌های متفاوتی درباره نرخ بیکاری، رشد اقتصادی یا تورم ارائه دهند. اطلاعات ثبت‌شده در سرشماری یا آمار‌های رسمی با واقعیت‌های میدانی مطابقت ندارد. معمولاً آمار‌های رسمی که توسط بانک مرکزی و مرکز آمار ایران اعلام می‌شود، همواره با یکدیگر مغایرت دارند.»

این اقتصاددان هم چنین در توضیح این وضعیت می‌گوید: «علل متفاوتی را برای این امر میتوان برشمرد ازجمله: 
- تفاوت در متدولوژی یا روش شناسی آماری
- تفاوت در شاخص‌های مورد استفاده و بعضا زمان متفاوت انتشار آمار 
- فشار‌های سیاسی بر این دو نهاد در جهت دهی آمار‌ها
- خطا‌های انسانی یا فنی در ثبت و پردازش داده‌ها
- انگیزه‌های سیاسی یا اقتصادی برای ارائه آمار مطلوب 
- کمبود منابع و امکانات برای آمارگیری دقیق.»

اقتصادی سیاسی و رانتی و فسادزا

جامساز می‎افزاید: «اقتصاد ایران به شدت سیاسی، نفت پایه و رانتی است. این رانت نه تنها فسادزا است، بلکه آمارسازی را هم تقویت می‌کند تا مشکلات ساختاری پنهان بماند.»

فضای غیر شفاف اقتصادی نتیجه توزیع رانت

جامساز در ادامه می‌افزاید: «تولید رانت به منظور حامی پروری که به گروه‌های خاص، نهاد‌ها، یا افراد نزدیک به قدرت تعلق می‌گیرد بخشی از فضای غیر شفاف اقتصاد را تشکیل می‌دهد که در کاهش رفاه عمومی، توزیع فقر، افزایش فاصله طبقاتی، تنازل سطح زندگی، افزایش نارضایتی ها، فرار سرمایه و مهاجرت نخبگان بازتاب می‌یابد. نکته قابل توجه آن که علیرغم بازتاب آمار‌های رسمی در رسانه‌های داخلی، هرازگاهی رسانه‌های بین المللی به آمار‌های غیر رسمی دسترسی یافته و آن را در سطح جهانی منتشر می‌کنند.»

بیشتر بخوانید: اقتصاد ایران در تنگنای بحران‌های اجتماعی/ سه تله بی اعتمادی، پیری جمعیت و بیکاری دانشگاهیان پیش رو

این اقتصاددان همچنین با اشاره به سردرگمی تحلیل‌های اقتصادی با توجه به آمار‌های متناقض نیز به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «شاخص‌های رشد اقتصادی و تورم که از شاخص قیمت مصرف کننده استخراج می‌شود از مهم‌ترین شاخص هاى اقتصاد کلان هستند که وزن و اعتبار اقتصادی کشور‌ها را در تابلو‌های رده بندی اعتباری مؤسسات معتبر اعتبارسنجی دنیا تعیین می‌کنند. این دو نهاد رسمی کشور آمار‌های مرتبط با شاخص‌های فوق را به شکل‌های متفاوت منتشر می‌کنند که باعث سردرگمی تحلیلگران اقتصادی می‌شوند.»

انتشار عجیب آمار‌های متفاوت

اما چرا آمار‌های متفاوت منتشر می‌شود؟
جامساز در پاسخ به این پرسش نیز تصریح می‌کند: «علت انتشار آمار‌های متفاوت را باید در موارد ذیل پی گرفت: 
بانک مرکزی معمولا در محاسبه GDP از روش ارزش افزوده تولیدی بخش‌ها استفاده می‌کند، حال آن که مرکز آمار ایران آمار خود را بر پایه حساب‌های ملی به قیمت بازار اعلام می‌دارد. 
عدم شفافیت در صادرات و فروش منابع نفتی مانع بزرگی در محاسبه GDP است.
با وجودی که بخش بزرگی از درآمد‌های نفتی پنهان یا خارج ازخزانه رسمی است با این حال بانک مرکزی به علت وابستگی بیشتر به داده‌های نفتی دسترسی به آمار‌های دقیق تری از فروش نفت دارد، اما این درآمد‌ها به دلیل دور زدن تحریم‌ها و فروش غیر رسمی نفت، در آمار مرکز آمار به طور دقیق منعکس نمی‌شود.
ضمن آن که دولت‌ها به دلایل مختلف به مرکز آمار ایران فشار وارد می‌آورند که GDP را مثبت‌تر گزارش کند، این فشار در مورد بانک مرکزی که ظاهرا از استقلالی نه چندان پر رنگ برخوردار است کمتر دیده می‌شود.»

تاثیر مغایرات آماری بر اقتصاد

تاثیر آمار‌های مغایر بر معیشت مردم

جامساز در ادامه می‌گوید: «کمک‌ها و حمایت‌های رفاهی و اجتماعی چنان چه بر اساس آمار‌های اشتباه صورت گیرد به طور قطع یا همه گروه‌های هدف را در بر نمی‌گیرد و یا بخشی از برخورداران را هم پوشش می‌دهد، نظیر توزیع یارانه‌های نقدی و کالا برگ الکترونیکی در کشور. آمار‌های نادرست و متناقض، بر برنامه‌ریزی‌های اشتغال، آموزش و بهداشت و مسکن تاثیر سوء می‌گذارد و باعث افت سطح زندگی و کیفیت آموزش مردم می‌شود. عدم تخصیص بهینه منابع ناشی از داده‌های غلط اسباب افزایش نابرابری درآمدی و کاهش برخورداری از خدمات عمومی را فراهم می‌کند.»

راهکار‌های بهبود اطلاع رسانی و شفافیت آماری