چه کسانی می‌توانند نام خانوادگی خود را تغییر دهند؟

باشگاه خبرنگاران جوان - در سال‌های اخیر، بسیاری از شهروندان به دلایل گوناگون از جمله نام خانوادگی نامتعارف، دشواری تلفظ، یا بار منفی فرهنگی، خواهان تغییر نام خانوادگی خود بوده‌اند. حالا سازمان ثبت احوال کشور با انتشار جزئیات تازه‌ای از قوانین مربوط به این موضوع، شرایط و ضوابط جدیدی را برای اصلاح نام خانوادگی اعلام کرده است؛ قوانینی که می‌تواند مسیر را برای بسیاری از افراد هموارتر کند. اما این تغییرات دقیقاً شامل چه کسانی می‌شود و تحت چه شرایطی امکان‌پذیر است؟

شرایط و قوانین تغییر نام خانوادگی در ایران

تغییر نام خانوادگی در ایران تابع قوانین و مقررات خاصی است که از دیرباز با هدف ساماندهی هویت افراد و حفظ حقوق خانوادگی تدوین شده‌اند. بر اساس ماده ۴۰ قانون ثبت احوال، تغییر نام خانوادگی اشخاص تنها با تصویب سازمان ثبت احوال کشور امکان‌پذیر است. این امر نشان‌دهنده اهمیت و حساسیت این موضوع در نظام هویتی کشور است.

نام خانوادگی از کجا آمد؟

انتخاب نام خانوادگی به شکل امروزی در ایران از دوران انقلاب مشروطه و میان قشر روشنفکر جامعه رواج یافت. پس از پایان جنگ جهانی اول، با آغاز به کار اداره سجل احوال تهران و تصویب لوایحی در سال ۱۳۰۴، استفاده از القاب گذشته منسوخ و انتخاب نام خانوادگی برای کلیه اتباع ایران اجباری شد. در سال ۱۳۱۳ نیز این امر به صورت قانون مدنی درآمد و به تدریج برای تمام ایرانیان نام خانوادگی انتخاب شد. این نام‌ها اغلب بر اساس محل اسکان، شهرت بزرگ خاندان، شغل، حرفه یا ویژگی‌های بدنی انتخاب می‌شدند.

چه کسانی می‌توانند نام خانوادگی خود را تغییر دهند؟

سازمان ثبت احوال در خصوص واجدین شرایط تغییر نام خانوادگی توضیحاتی ارائه داده است. به طور کلی، افراد زیر می‌توانند برای تغییر نام خانوادگی خود اقدام کنند:

 افراد بالای ۱۸ سال.

 اشخاص کمتر از ۱۸ سال که دارای حکم رشد باشند.

 پدر یا جد پدری برای فرزندان کمتر از ۱۸ سال، در صورتی که نام خانوادگی پدر تغییر کرده باشد.

 قیم یا وصی برای اطفال تحت سرپرستی خود، با ارائه مدارک مستند دال بر احراز سمت.

شرایط عمومی برای تغییر نام خانوادگی

ماده ۴۱ قانون ثبت احوال و دستورالعمل‌های مربوطه، موارد مجاز برای درخواست تغییر نام خانوادگی را به تفصیل بیان کرده‌اند. برخی از این موارد عبارتند از:

نام خانوادگی طولانی یا دارای پسوند نامناسب: نام خانوادگی بیش از دو کلمه، یا بیش از یک کلمه و یک حرف/عدد/پسوند، یا شامل نام مطلق/مضاف یک محل (مانند: دو اصل تهرانی، علی نژاد مطلق، عدنان تکان تپه تهرانی، آحسینی پور).

 واژه‌های مستهجن و ناپسند: نام خانوادگی که از واژه‌های رکیک یا زننده ترکیب شده باشد (مانند: گداپور، پدرسوخته، لش).

واژه‌های خارجی: نام خانوادگی متشکل از واژه‌های خارجی برای ایرانیان غیرمهاجر (مانند: علی‌اف برای ایرانیان غیرمهاجر یا آراکلیان برای مسلمانان).

واژه‌های مذموم و مغایر با فرهنگ اسلامی: نام خانوادگی‌هایی که مغایر با ارزش‌های فرهنگ اسلامی باشند.

اسامی محل به صورت مطلق و مضاف: (مانند: کرجی، افخمی تبریزی).

 تبصره ۱: حذف نام محل از نام خانوادگی بدون رعایت مقررات دارنده حق تقدم امکان‌پذیر است (مثلاً حسینی شیرازی به حسینی).

 تبصره ۲: حذف نام ایلات، عشایر، حرف و مشاغل نیز بدون رعایت مقررات دارنده حق تقدم انجام می‌شود (مثلاً کوراوند به رسولی، محمدی نقاش به محمدی).

 القاب و عناوین علمی یا دولتی: واژه‌هایی که از القاب و اسامی مربوط به عناوین علمی (مانند دکتر، دانشگاه) یا مناصب دولتی (مانند سرهنگ، شهردار) به صورت مطلق باشند.

تغییر نام خانوادگی پدر: در صورتی که نام خانوادگی پدر تغییر کند، فرزندان کمتر از ۱۸ سال با درخواست کتبی پدر و فرزندان کبیر با ارائه اجازه‌نامه از پدر می‌توانند نام خانوادگی خود را تغییر دهند.

استفاده از نام خانوادگی همسر

بانوان می‌توانند تا زمانی که در قید زوجیت هستند، با ارائه اجازه‌نامه کتبی از همسر، از نام خانوادگی همسر خود استفاده کنند. در صورت وقوع طلاق، اگر زوج اعتراض کند، سند سجلی و شناسنامه زوجه به نام خانوادگی اولیه برگشت داده می‌شود. پس از فوت همسر، تا زمانی که زوجه شوهر دیگری اختیار نکرده باشد، می‌تواند همچنان از نام خانوادگی همسر متوفی خود استفاده کند یا به نام خانوادگی اولیه خود بازگردد.

 روند درخواست و مدارک مورد نیاز

 برای درخواست تغییر نام خانوادگی، متقاضی باید به اداره ثبت احوال محل اقامت خود مراجعه کند و مدارک زیر را ارائه دهد:

 تنظیم و تسلیم درخواست تغییر نام خانوادگی.

 ارائه اصل شناسنامه متقاضی.

 ارائه اجازه‌نامه تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی از پدر یا جد پدری برای فرزندان کبیر (در صورت نیاز).

 ارائه اجازه‌نامه تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی از دارنده حق تقدم نام خانوادگی مورد درخواست (در صورت نیاز).

 برای بانوان متقاضی استفاده از نام خانوادگی همسر: اصل شناسنامه متقاضی، اجازه‌نامه شوهر، اصل شناسنامه شوهر و قباله نکاحیه.

منبع: فارس