کارگران بی‌شناسنامه و خاکستر‌های بی‌دیه؛ مشکلات بلوچ‌های کارگر ۴۰ روز پس از انفجار بندر شهیدرجایی چیست؟

اقتصاد۲۴- آخرین بررسی و گفت‌و‌گو با فعالان اجتماعی بندرعباس نشان می‌دهد «کارگران بلوچ بی‌شناسنامه کشته‌شده در انفجار ظهر ۶ اردیبهشت در بندر شهیدرجایی» حداقل ۱۵ نفر بودند که در هیچ فهرستی اعلام نشدند. به‌نظر می‌رسد اکنون می‌توانیم به‌رغم ادعای برخی مسئولان که بعد از انفجار، این ماجرا را انکار می‌کردند، بنویسیم احتمالاً ۵۸ به‌علاوه ۱۵ نفر کشته شدند، اما ۱۵ نفرشان به‌دلیل نداشتن مدرک شناسایی حضورشان رد و مرگشان انکار شده است. حالا فعالان اجتماعی و خیریه‌هایی در بندرعباس که به خانواده‌های این مفقودان خدمات ارائه می‌دهند، می‌گوید هیچ دیه و خدماتی به آنان تعلق نگرفته است و زنان و فرزندانشان به حال خود رها شده‌اند. خانواده‌های این گروه از جان‌باختگان می‌ترسند درصورت پیگیری افغانستانی تلقی و از کشور اخراج شوند؛ چون هیچ سندی برای اثبات ایرانی‌بودنشان ندارند.

شش روز قبل بود که رئیس‌کل دادگستری استان هرمزگان اعلام کرد دیه ۵۸ فوت‌شده انفجار بندر شهید رجایی تأمین و دیه گروه اول مصدومان واریز شد. خبرگزاری‌های کشور به‌نقل از «مجتبی قهرمانی» نوشتند: «با توجه به تدابیر اتخاذشده از سوی دستگاه قضائی استان، برای جبران خسارت‌ها و دیات متوفیان، مصدومان و آسیب‌دیدگان حادثه غمبار بندر شهیدرجایی بندرعباس در کوتاه‌ترین و سریع‌ترین زمان ممکن، در مرحله نخست این اقدامات، دیه ۳۳ نفر از مصدومان که در روز اول مراجعه و شماره حساب خود را اعلام کرده بودند، به‌طور کامل پرداخت شده است.»

براساس توضیحات «مجتبی قهرمانی»، روند پرداخت دیه به سایر مصدومان نیز به‌سرعت در حال انجام است و افرادی که گواهی قطعی پزشکی قانونی دریافت کرده‌اند، می‌توانند با مراجعه به اجرای احکام دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان بندرعباس و ارائه شماره حساب، دیه خود را بدون تأخیر دریافت کنند: «افرادی که گواهی قطعی پزشکی قانونی ندارند نیز می‌توانند با مراجعه به اجرای احکام و انصراف از معاینه مجدد، مراحل مربوطه را طی و دیه خود را دریافت کنند. این افراد درصورت تمایل می‌توانند تا زمان پایان مهلت معاینه مجدد صبر کنند. درباره جان‌باختگان این حادثه نیز دیه تمام ۵۸ نفر از متوفیان تأمین شده است و تاکنون ۳۳ خانواده با مراجعه حضوری مبلغ دیه را دریافت کرده‌اند و سایر خانواده‌ها نیز در حال پیگیری و تکمیل مراحل دریافت هستند.»

طبق آنچه اخبار رسمی روایت می‌کند، فقط جان‌های رفته در فاجعه ششم اردیبهشت نیستند که تعیین‌تکلیف شده‌اند بلکه ۴۳ روز پس از انفجار مهیب در بندر شهیدرجایی تکلیف خودرو‌ها و کانتینر‌های آسیب‌دیده نیز معین شده است. قهرمانی اعلام کرده است در حوزه خودرو‌ها نیز خسارت ۸۷۰ دستگاه خودروی دارای بیمه‌نامه بدنه در روز‌های ابتدایی پرداخت شده است: «فرایند جبران خسارت یک‌هزار و ۵۰۰ دستگاه خودروی فاقد بیمه بدنه نیز در حال انجام است و تاکنون در دو مرحله، خسارات وارده به ۲۵۰ دستگاه از این خودرو‌ها به حساب مالکین آنها واریز شده است و این روند با دریافت شماره حساب‌ها از طریق سامانه اعلام‌شده ادامه دارد. در بخش کالا‌های تجاری حدود سه هزار کانتینر مورد ارزیابی کلی و جزئی قرار گرفته‌اند و برای جبران خسارت به شرکت‌های بیمه معرفی شده‌اند. این ارزیابی‌ها همچنان ادامه دارد تا تمامی خسارات وارده در این بخش نیز به‌صورت کامل جبران شود.»

به حاشیه‌رانده‌ها

به‌نظر می‌رسد، اما این تمام ماجرا نیست و گرچه رئیس‌کل دادگستری هرمزگان می‌گوید ارزیابی‌ها ادامه دارد، اما این تداوم بررسی مشمول گروهی خاص نمی‌شود. گروهی که سال‌هاست به‌دلیل نداشتن شناسنامه و اوراق هویتی به حاشیه رانده شده‌اند.

«سارا قاسمی» فعال اجتماعی در بندرعباس است که از نخستین روز انفجار، پیگیر وضعیت کشته‌شدگان، بازماندگان و مصدومان بوده است. روایت سارا با آنچه از پرداخت‌های خسارت در روایت‌های رسمی و دولتی وجود دارد، تفاوت دارد: «اقدامات دولت برای خانواده‌ها کافی نبود. اما اینجا آنقدر شرایط زندگی بد بود که همین حداقل هم نعمتی به حساب می‌آمد. قشر آسیب‌دیده در آن فاجعه، قشر کارگر بودند که از نظر مالی هم بسیار ضعیف هستند. همین خدمات اندکی که دولت برایشان در نظر گرفته است هم مؤثر به‌نظر می‌رسد. به همین دلیل، روحیه دادخواهی ندارند و فکر می‌کنند همین کاری که برایشان انجام شده، کار بزرگی است.»

بیشتر بخوانید:فیلم/ لحظه طلایی فرار در انفجار بندر رجایی چگونه نابود شد؟

سارا می‌گوید: «هیچ توضیح قانع‌کننده‌ای داده نشده است. ما مردم عادی هم این مطالبه را داریم که واقعاً چه اتفاقی در بندر افتاده است. این یک درخواست ملی است. اما از آن مهمتر در مورد خانواده‌هایی است که از نظر مالی بسیار ضعیف بودند. به هر یک از این خانواده فقط صد میلیون تومان پرداخت شد. درحقیقت، شرکت سینا به خانواده کارگران فوت‌شده این مبلغ را داد. یک خیریه مردم‌نهاد هم به هر خانواده ۳۰ میلیون اهدا کرد و درمان‌هایی را رایگان انجام داد.»

سارا از زنان و مردانی صحبت می‌کند که بسیار جوان هستند یا بودند: «میانگین سن در مورد کشته‌شدگان و مصدومان ۳۰ تا ۳۵ سال بوده است؛ چون حجم کاری که باید انجام می‌دادند اساساً برای افراد با سن بیشتر قابل‌انجام نبود. همسرانشان هم به همین نسبت بسیار جوان هستند، شاید ۲۰ تا ۲۵ سال. این بانوان در این سن همسرانشان را از دست داده‌اند. یکی از آنان باردار است. این زنان به حال خودشان رها شده‌اند. گروهی از آنان بیمه نداشتند و گروهی هم اصلاً مدارک نداشتند. موردی داشتیم که شخص بلوچ فوت‌شده شناسنامه داشته است، اما همسر و مادرش شناسنامه ندارند که نسبتشان را ثابت کنند. در حال حاضر، به آنان گفته‌اند دیه به شما تعلق نمی‌گیرد. دولت می‌گوید ما راهی برای اینکه اثبات کنیم تو زن او و تو مادر اویی، نداریم. با چند وکیل صحبت کرده‌ام که اگر بشود از طریق آزمایش DNA نسبت با مادر را ثابت کنیم.»

دولت به خانواده دارای معلول یک کارگر جان‌باخته به‌دلیل اینکه پدر و مادر توان حضور در دادگاه ندارند، دیه پرداخت نکرده است

هرچه جلوتر می‌رویم، داستان پس از انفجار تراژیک‌تر می‌شود. سارا می‌گوید: «خانواده‌های برخی از این افراد و کارگران بلوچ بی‌شناسنامه‌ای که در انفجار بندر شهیدرجایی مفقود شده‌اند، در بلوچستان‌اند و هزینه کافی برای اینکه دنبال فرزندشان بگردند، ندارند. گزارشی از یکی خانواده‌ها دارم که والدین به‌دلیل فقر زیاد گفتند فرزندمان در بندرعباس و انفجار بوده و حالا مرده و تمام شده است؛ نتوانستند بیایند دنبال فرزندشان. یا گزارش‌هایی داشتیم که برخی به‌دلیل پیری و کهولت سن نتوانستند بیایند دنبال فرزندانشان. برخی هم مدرکی نداشتند که بیایند. درحقیقت، نمی‌توانستند ثابت کنند فرزندانشان آنجا هستند. یکی از همین بلوچ‌هایی که من الان هم پیگیر کار او هستم، سرپرست مادر، همسر و یک خواهر سی‌ساله معلول بوده است. به خانواده او گفته‌اند باید پدر و مادرش برای دریافت دیه بروند. اما این امکان را ندارند. برایشان وکیل گرفتیم که از طرف پدر و مادر پیگیر کارشان باشند. یعنی این افراد حتی نمی‌دانستند که اگر خودشان نمی‌توانند بروند دنبال کار گرفتن دیه، می‌توانند کسی را به‌عنوان وکیل بفرستند.»‌

بیشتر بخوانید:خسارت انفجار در بندر شهید رجایی اعلام شد

در حال حاضر، بخش قابل‌توجهی از مشکلات کارگران بلوچ کشته‌شده و جان‌باخته در انفجار بندر شهیدرجایی از سوی نهاد‌های مردمی دنبال می‌شود، نه دولت

روایتی ناگوارتر

روایت «محمد ملایی»، مدیر خیریه هاشم در بندرعباس، از آنچه سارا تشریح می‌کند، ناگوارتر است: «در ابتدا تا دولت بخواهد اقدامی انجام دهد و دیه فوتی یا مشکلات دیگر را رسیدگی کند، ما ۳۰ میلیون تومان به‌ازای هر خانواده واریز کردیم تا اگر هزینه‌ای برای ختم یا کفن‌ودفن دارند، انجام دهند؛ هرچند که این مبالغ جای خالی عزیزشان را پر نمی‌کند. دولت دیه افراد را تقریباً پرداخت کرده است. حالا هم اجاره خانه تعدادی را پرداخت می‌کنیم تا مشکل اجاره‌خانه نداشته باشند. برای مصدومان هم که ازکارافتاده شده‌اند، باز اجاره منازلشان را تقبل کرده‌ایم.»

ملایی می‌گوید گروهی که هنوز نیاز به حمایت دارند، افرادی نیستند که دیه دریافت کرده‌اند بلکه کارگران بلوچی هستند که فاقد مدارک شناسایی بودند. همان کارگرانی که از روز نخست انفجار، دولت وجودشان را انکار می‌کرد: «بلوچ‌هایی که از سمت سیستان‌وبلوچستان به بندرعباس آمده بودند و فاقد مدرک بودند، نه واریزی خسارتی به آنها انجام می‌شود و نه دیه‌ای به آنها تعلق می‌گیرد.»

با تأکید سؤال می‌کنم که آیا این افراد در آمار کشته‌شدگان و مصدومان بودند؟ ملایی می‌گوید: «تعدادی در آمار کشته‌شدگان و مصدومان بودند، اما تعدادی از آنان در آن آمار اعلام نشده‌اند؛ چون اساساً شناسایی نشده بودند و به این خاطر که فاقد مدرک هستند، خانواده‌هایشان هم الان ترس دارند که اینها را به‌نام افغانستانی از کشور اخراج کنند. اما ما به این گروه هم کمک کردیم. حدود ۱۵ خانواده هستند که این شرایط را دارند. متأسفانه همسران اینها هم بسیار جوان هستند. در یک مورد همسر یکی از آنان یک فرزند دارد و یکی هم باردار است. او الان کسی را ندارد که نان‌آور خانه‌اش باشد. گروهی از خانواده‌های این افراد در سیستان‌وبلوچستان زندگی می‌کنند، اما ما خدمات را به آنان ارائه می‌کنیم.»

او ادامه می‌دهد: «متأسفانه، تمام مراکز درمانی تا لحظه‌ای که مصدومان بستری بوده‌اند، خدمات ارائه دادند، اما بعد از آن همه خدمات به مصدومان انفجار بندر، که بیشتر بیمه تأمین اجتماعی نداشتند، به‌صورت آزاد انجام شد. ما یک درمانگاه داریم و تعهد دادیم که برای شش‌ماه به این افراد خدمات رایگان ارائه دهیم.»

بی‌شناسنامه‌های بلوچ از همان روز‌های اول انفجار انکار می‌شدند؛ نه آنان را در آمار مصدومان حساب کردند، نه در آمار جان‌باختگان و نه در آمار مفقودان. اگرچه گاهی رسانه‌ای از وجودشان صحبت کرد، اما هیچ مسئولی پیگیری نکرد و حالا مشخص می‌شود خانواده‌های ۱۵ نفرشان تحت حمایت یک نهاد خیریه قرار گرفته‌اند. شاید هیچ‌وقت تعداد کشته‌شدگان از میان کارگران بی‌شناسنامه معلوم نشود. شاید هیچ‌وقت کسی حق و حقوق و دیه‌شان را به خانواده‌هایشان پرداخت نکند، اما حالا آدم‌های زیادی هستند که می‌دانند آنها روزی روزگاری بوده‌اند، زندگی و کار کرده‌اند. شاید هیچ‌کس نامشان را بلد نباشد، اما همه می‌دانند که آنها بودند: «کارگران بی‌شناسنامه جان‌باخته در انفجار بندر شهیدرجایی»

منبع: روزنامه پیام ما