اروپا و دام وابستگی فناورانه به واشنگتن

باشگاه خبرنگاران جوان، سمیه خلیلی - تصور کنید رئیس‌جمهور ایالات متحده تنها با فشردن یک دکمه بتواند بخش بزرگی از اینترنت اروپا را مختل کند. شاید در نگاه اول چنین سناریویی تخیلی یا اغراق‌آمیز به نظر برسد، اما واقعیت چندان هم دور از این تصویر نیست. در سال‌های اخیر، با شدت گرفتن تنش‌های سیاسی میان بروکسل و واشنگتن، مسئله‌ی وابستگی اروپا به فناوری آمریکایی به یکی از دغدغه‌های جدی محافل سیاسی و فناورانه تبدیل شده است.

امروزه تنها سه غول آمریکایی – گوگل، مایکروسافت و آمازون – حدود هفتاد درصد زیرساخت رایانش ابری در اروپا را تأمین می‌کنند. این زیرساخت‌ها همان شالوده‌ای هستند که بسیاری از خدمات آنلاین، از بانکداری دیجیتال گرفته تا خدمات سلامت و حتی فعالیت‌های دولتی، بر آن استوارند. به عبارت دیگر، اگر این زیرساخت‌ها دچار اختلال شوند یا به اراده‌ی سیاسی واشنگتن قطع گردند، کل زندگی دیجیتال اروپا مختل خواهد شد.

سؤال اصلی اینجاست: آیا آمریکا، با سابقه‌ی طولانی در استفاده ابزاری از وابستگی‌های کشورها، می‌تواند شریک مطمئنی برای اروپا باشد؟ یا اینکه اروپا باید هر چه سریع‌تر راهی برای کاهش این وابستگی پیدا کند؟

سابقه تاریخی بی‌اعتمادی به آمریکا

برای پاسخ به این پرسش باید ابتدا به تاریخ نگاه کنیم. آمریکا بار‌ها و بار‌ها نشان داده است که در پیمان‌ها و توافق‌ها تنها تا زمانی متعهد می‌ماند که منافعش ایجاب کند. نمونه‌ی بارز آن، خروج یک‌جانبه دولت ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران (برجام) بود؛ توافقی که سال‌ها مذاکره برای آن صرف شده بود و با تأیید شورای امنیت سازمان ملل، اعتبار جهانی پیدا کرده بود. آمریکا به راحتی و بدون هیچ هزینه‌ای از این پیمان خارج شد و حتی کشور‌های اروپایی را تهدید کرد که اگر از آن توافق حمایت کنند، با تحریم‌های ثانویه مواجه خواهند شد. این رفتار به‌روشنی نشان داد که واشنگتن هیچ ابایی از زیر پا گذاشتن تعهدات بین‌المللی ندارد.

نمونه‌ی دیگر خروج آمریکا از توافق اقلیمی پاریس است. این توافق جهانی با هدف مقابله با تغییرات اقلیمی شکل گرفته بود، اما دولت آمریکا تصمیم گرفت به بهانه‌های اقتصادی از آن خارج شود. به عبارت دیگر، حتی آینده کره زمین هم نتوانست مانع بی‌تعهدی آمریکا شود.

در حوزه اقتصادی هم موارد مشابه کم نیستند. واشنگتن بار‌ها از نظام مالی جهانی، به‌ویژه سلطه دلار، به‌عنوان ابزار فشار سیاسی استفاده کرده است. کشور‌هایی که حاضر به تبعیت از سیاست‌های آمریکا نبوده‌اند، از دسترسی به نظام مالی بین‌المللی محروم شده‌اند. همین تجربه تاریخی کافی است تا نشان دهد هر نوع وابستگی به آمریکا دیر یا زود به ابزاری برای فشار تبدیل خواهد شد.

وابستگی فناورانه اروپا

اروپا امروز به‌شدت به فناوری‌های آمریکایی وابسته است. این وابستگی تنها در استفاده از گوشی‌های آیفون یا نرم‌افزار‌های مایکروسافت خلاصه نمی‌شود، بلکه در سطحی بسیار عمیق‌تر و زیرساختی وجود دارد.

ابر‌های ابری (Clouds) آمریکایی مانند Amazon Web Services، Microsoft Azure و Google Cloud ستون فقرات اقتصاد دیجیتال اروپا هستند. بیش از ۷۰ درصد داده‌های حساس اروپایی، از اطلاعات بانکی گرفته تا داده‌های بهداشتی شهروندان، در سرور‌های این شرکت‌ها ذخیره می‌شود. این داده‌ها نه‌تنها از نظر اقتصادی ارزشمندند، بلکه از منظر امنیت ملی هم حیاتی‌اند.

مشکل اینجاست که طبق «قانون Cloud Act» آمریکا، دولت واشنگتن می‌تواند به شرکت‌های فناوری آمریکایی دستور دهد هر داده‌ای را، حتی اگر در اروپا ذخیره شده باشد، در اختیار نهاد‌های امنیتی قرار دهند. این یعنی دولت آمریکا عملاً دسترسی بالقوه به داده‌های محرمانه اروپا دارد. تصور کنید اگر چنین ابزاری در لحظه‌ی بروز اختلافات سیاسی مورد استفاده قرار گیرد، چه ضربه‌ای به اعتماد و استقلال اروپا وارد خواهد شد.

در کنار این، اروپا در زمینه سیستم‌عامل‌ها، شبکه‌های اجتماعی، موتور‌های جست‌و‌جو و حتی نیمه‌هادی‌ها نیز به‌شدت به آمریکا وابسته است. این سطح از انحصار نه‌تنها آزادی انتخاب اروپا را محدود کرده بلکه آن را به گروگان واشنگتن بدل کرده است.

چرا آمریکا از وابستگی به‌عنوان سلاح استفاده می‌کند؟

استفاده ابزاری از وابستگی‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست خارجی ایالات متحده است. همان‌طور که آمریکا از سلطه دلار و نظام مالی جهانی برای اعمال تحریم‌ها استفاده کرده، امروز به‌وضوح در پی آن است که از فناوری هم به‌عنوان ابزار فشار بهره ببرد.

به‌عنوان مثال، فشار واشنگتن بر کشور‌های اروپایی برای کنار گذاشتن تجهیزات ۵ G شرکت چینی هواوی دقیقاً در همین چارچوب قابل تحلیل است. آمریکا ادعا می‌کرد این تجهیزات تهدید امنیتی دارند، اما در واقع هدفش جلوگیری از کاهش سلطه شرکت‌های آمریکایی و افزایش استقلال فناورانه اروپا و آسیا بود. اروپا هم زیر این فشار سیاسی ناچار شد در بسیاری از پروژه‌ها از هواوی صرف‌نظر کند، حتی اگر به ضرر اقتصادی خودش تمام شود.

با توجه به چنین سابقه‌ای، هیچ بعید نیست که واشنگتن در آینده، از دسترسی انحصاری خود به داده‌ها و زیرساخت‌های ابری به‌عنوان اهرم فشار علیه اروپا استفاده کند. کافی است اتحادیه اروپا سیاستی مغایر با منافع آمریکا اتخاذ کند تا تهدید به قطع دسترسی یا سوءاستفاده از داده‌ها مطرح شود.

پیامد‌های ادامه وابستگی

اگر اروپا همچنان بر مدار وابستگی به فناوری آمریکا حرکت کند، پیامد‌های سنگینی در انتظارش خواهد بود:

۱.     تهدید امنیت داده‌ها: داده‌های شهروندان و دولت‌های اروپایی عملاً در اختیار نهاد‌های آمریکایی قرار دارند. این یعنی هرگونه استقلال اطلاعاتی از بین می‌رود.

۲.     گروگان‌گیری سیاسی: اروپا در تصمیمات کلان سیاسی همیشه باید نگران واکنش واشنگتن باشد. هر سیاستی که با منافع آمریکا مغایر باشد، می‌تواند با تهدید فناورانه پاسخ داده شود.

۳.     آسیب به نوآوری داخلی: وقتی غول‌های آمریکایی همه بازار را در اختیار دارند، استارتاپ‌های اروپایی شانسی برای رقابت پیدا نمی‌کنند. این مسئله در بلندمدت اقتصاد دیجیتال اروپا را ضعیف می‌کند.

۴.     از دست رفتن استقلال استراتژیک: اتحادیه اروپا بار‌ها شعار «استقلال استراتژیک» داده است، اما تا زمانی که ستون فقرات دیجیتال آن در دست آمریکا باشد، این شعار تحقق‌ناپذیر خواهد بود.

اروپا اگر می‌خواهد از دام وابستگی فناورانه به آمریکا رها شود، باید گام‌های جدی بردارد:

•    توسعه ابر‌های بومی اروپایی: پروژه‌هایی مانند «Gaia-X» که با هدف ایجاد زیرساخت ابری مستقل در اروپا آغاز شده‌اند، باید تقویت شوند. این پروژه‌ها می‌توانند ستون فقرات استقلال دیجیتال اروپا باشند.

•    همکاری درون‌اروپایی: کشور‌های اروپایی باید منابع خود را تجمیع کنند تا بتوانند در برابر غول‌های آمریکایی رقابت کنند. پراکندگی و رقابت داخلی تنها وابستگی را افزایش می‌دهد.

•    حمایت از نوآوری داخلی: اتحادیه اروپا باید از استارتاپ‌های فناورانه خود حمایت کند، چه با تأمین مالی، چه با قوانین حمایتی.

•    تنوع شرکای بین‌المللی: اروپا نباید همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد آمریکا بگذارد. همکاری فناورانه با آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا می‌تواند به توازن قدرت کمک کند.