حراج سکه فقط ذخایر بانک مرکزی را هدر داده است/ اصرار بانک مرکزی در اجرای سیاستی شکست خورده برای چیست؟

اقتصاد۲۴- بانک مرکزی در سال‌های اخیر بار‌ها تلاش کرده است با اجرای سیاست‌هایی مانند حراج سکه، بازار طلا را کنترل کند و از شدت نوسانات قیمتی بکاهد. این سیاست‌ها معمولا با هدف کاهش حباب قیمتی سکه، جذب نقدینگی سرگردان و ایجاد ثبات در بازار انجام می‌شوند؛ اما در عمل، بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که این اقدامات نه‌تنها به هدف خود نرسیده‌اند، بلکه گاه به تشدید بی‌اعتمادی عمومی و افزایش تنش‌های بازار منجر شده‌اند.

حراج‌های سکه عملا نتوانسته‌اند تأثیر ملموسی بر کاهش قیمت‌ها یا کنترل حباب داشته باشند. یکی از دلایل اصلی این ناکارآمدی، عدم شفافیت در فرآیند عرضه، محدودیت در تعداد سکه‌های قابل خرید برای هر متقاضی و نبود سازوکار مشخص برای توزیع عادلانه است. در بسیاری از موارد، این حراج‌ها بیشتر به نفع واسطه‌ها و دلالان تمام شده‌اند تا مصرف‌کنندگان واقعی.

حسین راغفر، اقتصاددان و استاد دانشگاه الزهرا، در گفت‌وگویی با تجارت‌نیوز، حراج‌های سکه را اقدامی بی‌اثر در کاهش حباب قیمتی دانسته و تأکید کرده که هدف اصلی این سیاست‌ها، نه کنترل بازار بلکه تأمین کسری بودجه دولت است. او می‌گوید: «دولت طلایی را که با ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان وارد کرده، با دلار ۱۳۰ هزار تومانی به مردم می‌فروشد؛ بنابراین مسأله فقط تأمین کسری بودجه دولت است که این تأمین را از طریق افزایش قیمت کالا‌هایی که وارد کرده انجام می‌دهد.»

این دیدگاه نشان می‌دهد که حراج‌های سکه بیشتر جنبه نمادین و تبلیغاتی دارند تا اثرگذاری واقعی بر بازار. در واقع، وقتی سیاست‌گذار پولی به جای اصلاح ساختار‌های اقتصادی، به اقدامات مقطعی و پرهزینه روی می‌آورد، نتیجه‌ای جز بی‌اعتمادی عمومی و تشدید نوسانات حاصل نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: حراج سکه طلا ؛ ابزاری برای شکست حباب یا مسکنی موقت؟

از سوی دیگر، بازار طلا و سکه در ایران به‌شدت تحت تأثیر عوامل بیرونی مانند نرخ ارز، قیمت جهانی طلا و انتظارات سیاسی قرار دارد. در چنین فضایی، عرضه محدود چند هزار قطعه سکه نمی‌تواند نقش مؤثری در کنترل بازار ایفا کند. به‌ویژه زمانی که تقاضا در بازار ناشی از نگرانی‌های عمومی نسبت به آینده اقتصادی و سیاسی کشور است، سیاست‌هایی مانند حراج سکه بیشتر به‌عنوان مسکن موقت عمل می‌کنند تا درمان ریشه‌ای.

حتی اگر فرض کنیم که هدف بانک مرکزی از این حراج‌ها، کاهش حباب قیمتی باشد، باید توجه داشت که حباب زمانی شکل می‌گیرد که قیمت بازار از ارزش ذاتی کالا فاصله بگیرد. در مورد سکه، این فاصله اغلب ناشی از نوسانات نرخ ارز، انتظارات تورمی و ریسک‌های سیستماتیک است، نه کمبود عرضه فیزیکی. بنابراین، تا زمانی که سیاست‌های پولی و ارزی اصلاح نشوند و ریسک‌های سیاسی کاهش پیدا نکند، حراج‌های سکه نمی‌توانند تأثیر پایدار و قابل توجهی بر قیمت‌ها داشته باشند.

برزو حق‌شناس کارشناس بازار‌های مالی در پاسخ به اینکه آیا حراج‌های سکه در کاهش نقدینگی و حباب قیمتی موثر بوده‌اند؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «به لحاظ علمی این یکی از ابزار‌های جمع‌آوری نقدینگی در سطح جامعه برای هر کالایی است ولی یک توصیه دانشگاهی دیگری هم داریم که در مواقع بحران که ریسک سیستماتیک وجود دارد و قیمت‌ها تحت تاثیر آن رشد می‌کند، بازارساز نباید سراغ عرضه برود، چراکه هرچه عرضه کنید، بازار از شما خواهد گرفت. نکته دیگر این است که اگر به تجارب گذشته نگاهی بیاندازیم، متوجه می‌شویم که عرضه‌ها نه تنها در میان مدت نتوانسته کنترل قیمتی داشته باشد بلکه حباب سکه هم کاهش پیدا نکرده است.»

وی ادامه داد: «بنابراین من سوالم به عنوان یک فعال اقتصادی از بانک مرکزی این است که چه اصراری بر اجرای سیاستی دارد که چندین بار امتحان شده و شکست خورده است؟ در شرایطی که ریسک‌های سیستماتیک بالاتر می‌رود چه اصراری است ذخایر بانک مرکزی را وارد بازار کنید؟»

این کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به اینکه علت شکست این سیاست فقط به عوامل سیاسی مربوط می‌شود؟ بیان کرد: «مجموعه عوامل متعددی دخیل است. ریسک‌های سیاسی ما بالاست و منطقی نیست کشوری که همچنان زیر سایه جنگ است، بانک مرکزی‌اش ذخایر طلا را برای کنترل قیمت وارد بازار کند. ممکن است فردا روزی این ذخایر را در زمان جنگ نیاز داشته باشید آن موقع چه می‌کنید؟ به باور من این سیاست شکست خورده است و تنها کاری که نکرده کنترل حباب سکه بوده و  فقط ذخایر بانک مرکزی را هدر داده است.»

حق‌شناس درباره تجارب کشور‌های دیگر در حراج کالاها، گفت: «این حراج‌ها برای هر کالایی صادق است و اساسا مبتنی بر علم اقتصاد است که در مواقعی که کالا حباب می‌گیرد بازارساز با هدف شکستن حباب عرضه‌هایی صورت دهد، اما این تئوری برای شرایط نرمال است نه در شرایطی که ریسک وجود دارد چراکه در شرایط غیرعادی حتی اگر با حباب هم عرضه کنید، خریدار وجود دارد.»

وی در پاسخ به اینکه بازارساز اگر بخواهد حباب قیمت را کنترل کند چه ابزار‌هایی به جز حراج سکه در اختیار دارد؟ عنوان کرد: «ریشه مشکلات اقتصادی نیست که دنبال راه حل اقتصادی باشیم. این امر ناشی از مسائل سیاسی و افزایش ریسک است؛ بنابراین بانک مرکزی جز صیانت از ذخایر طلا و ارزش کاری نمی‌تواند انجام دهد.»